Het oeuvre van de Surinaamse schrijfster Astrid Roemer laat zich niet assimileren. Het is geen wonder dat critici er zelden raad mee weten, dat lezers soms stranden en dat er nauwelijks academische kritiek van haar werk is. Maar het is ook geen toeval dat studenten Nederlands er steeds weer, en steeds vaker hun tanden in willen zetten. Ze zijn gefascineerd door dit eigenzinnige oeuvre over de postkoloniale Surinaamse geschiedenis. Vooral omdat die geschiedenis niet op een conventionele manier wordt verteld. Koloniale en postkoloniale stereotiepen worden geïroniseerd en zo ontmaskerd. Traditionele verhaalanalyse met de nadruk op ‘thema’ of ‘motief’ blijkt hier zinloos, omdat het krioelt van de uiteenlopende motieven. Soms zijn die te verbinden met betekenissen, maar ze liggen nooit vast en zijn per definitie tijdelijk. ‘Thematiek’ is zelfs überhaupt het verkeerde woord. Want wie tijdens of na het lezen van de lijvige trilogie Onmogelijk Moederland, propvol symboliek, personages en verwikkelingen, wil vaststellen wat dit alles nu betekent, komt bedrogen uit. Zoeken naar waarheden is hier een doodlopende weg. Roemers verhalen zijn fluïde als het menselijk bewustzijn zelf – als herinnering, of als liefde.
De vraag is natuurlijk hoe de romans dan toch iets kunnen betekenen. Wat vertellen ze ons, als het vertellen zelf zo ontsnapt aan wat we verstaan onder communicatie? Die vraag kunnen we alleen beantwoorden door de vorm van de verhalen van Roemer serieus te nemen. In plaats van na te gaan wat de steeds terugkerende elementen te betekenen hebben, ligt hier meer nadruk op hoe ze betekenen en wat daarvan het effect is. Dat wil zeggen dat we interpretatieve terughoudendheid in acht moeten nemen. Betekenis geven is een integrerende en nogal mummificerende onderneming, waar Roemers teksten zich tegen verzetten. Lezen is hier een oefening in uitstel. Dat beschrijven we aan de hand van Lijken op liefde, het enige deel van Roemers trilogie dat grotendeels geschreven is vanuit het perspectief van een vrouw. Omdat Roemers stijl veelal in verband wordt gebracht met een vrouwelijke vorm van postkoloniaal schrijven proberen we een ingang te vinden via deze vrouw in het hart van haar oeuvre. Lijken op liefde beschrijft bovendien een reis, die een zoektocht naar betekenis is. Dat die zoektocht vooral uit omwegen bestaat, is een spiegel van de verwarrende leeservaring van de lezer zelf.
Boek: Michiel van Kempen (red), ‘Het andere postkoloniale oog‘, Verloren, 2020.